پروین‌سادات طیبی مدیر پایگاه تاریخی نراق در یادداشتی نوشت: شکل‌گیری خانه‌ها در معماری اسلامی‌ایرانی در شهرهای مختلف ایران نشان می‌دهد که همواره کالبد معماری ایرانی رابطه مستقیم با اقلیم و حرمت آب داشته است. عنصر آب در ایران باستان جایگاه خاص داشته و معابد و آیین‌ها بر پایه ارزش انگاری و پاسداشت این مهم بوجود آمده و تا کنون در کنار عناصر دیگر همچون خاک و آتش و باد در معماری بسیار حائز اهمیت بوده و است.
در کالبد معماری خانه‌های تاریخی با بررسی تناسبات و هندسه میانسرا، حوض و حضور آب انبارها در معماری مسکونی ایران می‌توان جایگاه و ارزش حضور عنصر آب را مشاهده کرد.
عنصر آب پس از ارزشمندی و جایگاهش در معماری انگیزه الگو پردازی و هنرآفرینی معماران در اقلیم‌های متفاوت ایران به جهت شکل‌گیری تناسبات میان اندام‌های معماری آب انبار، حوض‌خانه و میانسرا و تنیدگی آن و ارتباط میان فضایی با ساختار شکل‌دهی خانه‌های تاریخی گرفته است.
در این جستار بر پایه نقش حضور و اهمیت آب در معماری با نگاه ویژه به الگوپذیری در خانه‌های تاریخی ایران به سازمان‌دهی و اثربخشی این عنصر پیرو آداب سکونت از منظر فرهنگی و تاریخی خواهیم پرداخت.
دسترسی به منابع آب از دیرباز به عنوان یکی از مهمترین عوامل موثر در مکان‌یابی شهری در ایران و سایر تمدن‌ها مورد توجه واقع بوده که با بررسی و نگاه کلی جغرافیای شهرهای ایران در اقلیم‌های متفاوت به وابستگی میان سکونت و دسترسی منابع آب مواجه هستیم.
آب در بررسی‌های تاریخی یکی از عوامل اصلی مرکز حیاتی جهت شکل‌گیری سکونت در ایران بوده است. پیش از ظهور اسلام در ایران، معماری در کنار آب و در دامان طبیعت بدون آنکه ساختار طبیعی را مخدوش کند، حضور خود را اعلام می‌کند و نقش آب بیشتر نقش تجردی داشته است.
نیایشگاه‌ها و معابد و آتشکده‌ها (آتشکده آتشکوه محلات/معبد تاریخی خورهه محلات/معبد آناهیتا در بیشابور) در کنار عنصر ارزشمند آب و در نهایت احترام به آب شکل گرفته است، گویی آب گذرگاه انسان برای ورود به دنیای دیگر بوده است که می‌بایست این مهم امروزه از طریق تمامی دستگاه‌ها و پیام رسان‌های مجازی و پل نوشته‌ها و سایر امکانات در دسترس به عنوان اصلی‌ترین وظیفه در مسئولیت اجتماعی اطلاع‌رسانی تا به مانند گذشته ارزش و اهمیت جایگاه آب برای تمامی افراد یادآوری شود.
آب، نقش معنوی خود را در معماری ایران نشان داده به گونه‌ای که گردش آب نمایش تجردی خود را در ابنیه بر جای گذاشته است و تمام جوهر و خواص به صورت مجرد در نیایش آب منظور نظر واقع بوده است.
همانطور که در پیش گفته شد، عنصر آب در ساخت خانه‌ها، باغ‌ها و کاخ‌ها و عمارت‌ها در معماری انگیزه شد و خانه‌ها و باغ‌ها و عناصر کالبدی معماری ایرانی نیز، در بوجود آمدن شهرها و شکل‌گیری شهرنشینی نقش اصلی را ایفا کرده است.
در نگاه تاریخی به معماری ایران، معماری به سوی آب حرکت می‌کند و در کنار آن آرام می‌گیرد اما در دوره‌های اسلامی آب در معماری حالت کاربردی‌تر پیدا کرده و معماران آگاهانه‌تر سعی می‌کنند تا بر طبیعت و عناصر طبیعی از جمله آب تسلط یافته و آن را به چالش در معمای و نظام مهندسی گونه در اختیار گیرند ( ظهور باغ شهر ها از جمله باغ شهر نراق/ باغ فین کاشان/باغ شهر اصفهان).
لذا مرکزیت وحدت معماری در آب شکل می‌گیرد. گاهی آب در اقلیم‌های پر بهره در مرکز کوشک‌ها و باغ‌ها اعلام حضور می‌کند و گرداگرد حضور این عنصر مقدس کالبد معماری شکل می‌گیرد و گاهی در اقلیم خشک ردپای خود را در حضور و شکل گیری عناصر کالبدی چون آب انبارها و بادگیرها و پایاب‌ها و یخچال‌ها بر جای می‌گذارد.
در ایران باستان آب پیام‌آور روشنایی و پاکی به شمار می‌رفته و از ارزش زیادی برخوردار بوده است که این فرهنگ پاسداشت سال‌ها در دوره‌های تاریخی ارزشمندی خود را حفظ کرده است اما امروزه معماران ما از الگوهای تاریخی فاصله گرفته و جنبه‌های شهرسازی شتابزده بر پایه کسب درآمد جای خود را با اصالت معماری نیاکانمان تغییر داده است.
در نتیجه‌گیری این مبحث ارزشمند به آب، معماری، فرهنگ به صورت مختصر نگارش شد و از الگوپذیری مهراز (معمار تاریخی) و استفاده از والاترین نعمت آفرینش به کالبد معماری در کنار خاک همچون استفاده از خشت خام و پخته(آجر) به مهمترین موضوع در جامعه ایران به عنوان فرهنگ رسیدیم و در آخر آن چرا که انسان در هستی از خود به عنوان اثر باقی می‌گذارد یادی نیک از کردارش به مثابه فرهنگ مانا و ماندگار خواهد شد که در قالب معماری تجلی خواهد یافت.
انتهای پیام/
نظر شما